GS.TSKH.NGND Nguyễn Lai, nguyên Chủ nhiệm khoa Ngữ văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội - người thầy rất đỗi thân thương và vô cùng đáng kính của nhiều thế hệ sinh viên Ngữ Văn Tổng hợp - đã từ trần ngày 27-9-2019, tức ngày 29-8 năm Kỷ Hợi) tại TP Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa. Thầy đã rời cõi tạm cách đây đúng tròn 1 năm.

Thầy Nguyễn Lai ra đi đã để lại trong ký ức đồng nghiệp, học trò khắp nơi về hình ảnh một người bạn, người thầy đầy nhiệt huyết, luôn yêu đời và giàu lòng nhân ái. Thầy là một nhà khoa học tài danh có tâm hồn của một nghệ sĩ lớn.

Suốt cuộc đời làm khoa học của mình, Thầy đã công bố hàng trăm công trình lớn nhỏ được học giới trong và ngoài nước đánh giá cao. Nhưng bên cạnh gia tài khoa học đồ sộ làm nên tên tuổi một nhà ngôn ngữ học Nguyễn Lai, vẫn còn một số lượng lớn các tác phẩm văn học thể hiện cái chất của người nghệ sĩ trong Thầy. Đó là những sáng tác văn xuôi mà như Thầy đã chia sẻ là “Hầu hết được viết ngay trong điều kiện khó khăn của những năm chống Mỹ cứu nước. Do vậy, cái gọi là nghệ thuật ở đây chắc chắn có lúc, có trang chỉ là những sự kiện và tấm lòng”. Nhưng cũng theo Thầy “tự thân những sự kiện và tấm lòng ấy đã mang cái đẹp, cái thẩm mỹ của nghệ thuật rồi”. Và Thầy đã viết, viết một cách bền bỉ bởi thầy cho rằng “Cái đã qua cần được ghi lại là cái có ích”.

Trước lúc đi xa, Thầy có một tâm nguyện là những sáng tác ấy sẽ được tập hợp lại và in thành một cuốn sách. Qua cuốn sách, Thầy mong muốn được gửi gắm tình yêu vô hạn với quê hương, đất nước, với cuộc đời, với sự nghiệp mà thầy đã cống hiến trọn cả cuộc đời mình.

Thực hiện tâm nguyện đó, với sử ủng hộ của Hội Ngôn ngữ học Việt Nam và Khoa Ngôn ngữ học, Trường ĐHKHXH&NV, một nhóm các học trò của Thầy ở Nha Trang và Hà Nội (đứng đầu là PGS.TS Phạm Văn Tình) đã cùng chung tay, trong một thời gian rất ngắn lo tổ chức bản thảo và xuất bản (bao gồm cả lo kinh phí xuất bản).

Đến dự buổi ra mắt cuốn sách, có rất nhiều thầy cô của hai khoa - Khoa Văn học và Khoa Ngôn ngữ học, trong đó có nhiều thầy cô cũ, từng gắn bó với thầy Lai trong những năm tháng trước đây. Khoa Văn học có sự tham dự của GS. Nguyễn Kim Đính, GS. Lê Huy Tiêu, PGS.TS Phạm Gia Lâm, TS. Nguyễn Thu Hiền; Khoa Ngôn ngữ học có: GS. Lê Quang Thiêm, GS. Hoàng Trọng Phiến, GS. Đinh Văn Đức, GS. Nguyễn Thiện Giáp, GS. Vũ Đức Nghiệu, GS. Trần Trí Dõi, GS. Nguyễn Văn Hiệp, PGS.TS Nguyễn Hồng Cổn, PGS.TS Nguyễn Thị Việt Thanh, PGS.TS Trịnh Cẩm Lan, PGS.TS Nguyễn Hữu Đạt, PGS.TS Đào Thanh Lan, PGS.TS Hoàng Anh Thi, TS. Nguyễn Ngọc Bình, PGS.TS Trần Hồng Hạnh, TS. Lê Thị Thu Hoài, TS. Dương Xuân Quang, TS. Trương Nhật Vinh…; Hội Ngôn ngữ học Việt Nam có GS. Nguyễn Văn Khang, PGS.TS Nguyễn Xuân Hòa, PGS.TS Ngô Hữu Hoàng, TS. Phạm Thị Cơi, ThS. Phạm Hải Triều, TS. Trần Đại Nghĩa, ThS. Đào Văn Hùng, ThS Vũ Xuân Hiển, TS. Bùi Thị Ngọc Anh..; TS. Nguyễn Phương Anh (Khoa Việt Nam học và Tiếng Việt, Trường ĐHKHXH&NV HN); anh Bùi Tuấn (ĐHQG HN), chị Nguyễn Thị Điệp (Trung tâm Di sản các nhà KHVN)... Đặc biệt, buổi gặp mặt còn có sự hiện diện của hai vợ chồng con trai trưởng của thầy đã từ Nha Trang ra dự.

Cuốn sách ra đời đúng dịp Giỗ đầu Thầy, là nén tâm nhang tưởng nhớ người bạn, người Thầy đáng kính của các đồng nghiệp, học trò và tất cả những ai yêu mến nhân cách khoa học và tâm hồn nghệ sĩ Nguyễn Lai.